Straling

Radioactiviteit is het uitzenden van ioniserende straling door stoffen. Om dat te begrijpen moeten we kijken naar de atomen waaruit de stoffen zijn opgebouwd. Atomen zijn de kleinste chemische bouwstenen van de wereld om ons heen. Radioactieve stoffen bevatten atomen die niet stabiel zijn en straling kunnen uitzenden. Door het uitzenden van straling ontstaat een nieuw atoom. Het uitzenden van straling gaat net zo lang door totdat er een stabiel atoom ontstaat. Wanneer alle atomen stabiel zijn geworden, is de stof ‘vervallen’ en kan geen straling meer uitzenden. De ene radioactieve stof vervalt snel, binnen enkele seconden en andere stof doet daar honderdduizenden jaren over. Bijvoorbeeld: het uranium dat in de aarde zit, is nu nog steeds radioactief.

Ioniserende straling is een verzamelnaam voor straling met hoge energie. Het wordt in de volksmond ook wel radioactieve straling genoemd. De ioniserende straling komt uit de ruimte (van sterren), wordt uitgezonden door radioactieve stoffen of wordt door apparaten geproduceerd. Denk bijvoorbeeld aan een röntgenapparaat in het ziekenhuis. Ioniserende straling kan schadelijke effecten hebben voor mens of milieu en moet daarom voorzichtig gebruikt worden.

Nee, er zijn verschillende stralingssoorten. De meest voorkomende zijn alfastraling, bètastraling en gammastraling. Iedere stralingssoort heeft zijn eigen specifieke eigenschappen. Alfastraling wordt bijvoorbeeld al tegengehouden door een blaadje papier en kan niet verder komen dan 5 á 6 cm in de lucht. Terwijl gammastraling soms wel een muur met een dikte van 1,30 m beton nodig heeft om alle straling tegen te houden.

Natuurlijke straling oftewel achtergrondstraling is de straling afkomstig van natuurlijke radioactieve stoffen. Deze stoffen vind je dichtbij in de aarde (bijvoorbeeld uranium) of in het beton dat we gebruiken om gebouwen te maken. Zelfs in ons eigen lichaam zitten natuurlijke stralingsbronnen. Sommige natuurlijke straling komt ook van heel ver, zoals de zon, andere sterren en supernova’s. De achtergrondstraling is niet overal op aarde gelijk. Op sommige plaatsen komen van nature meer radioactieve stoffen in de bodem voor en is de achtergrondstraling veel hoger dan op andere plaatsen. Ook de hoogte speelt daarbij een belangrijke rol: hoe hoger je zit, hoe minder atmosfeer je overhoudt om de kosmische straling tegen te houden. In Finland zit er bijvoorbeeld veel graniet in de bodem. Graniet bevat flink wat uranium. Een Fin loopt gemiddeld 7,5 mSv (milliSievert) op aan achtergrondstraling tegenover een Nederlander die gemiddeld 1,6  mSv per jaar krijgt. De hoogste achtergrondstraling wordt gemeten in Ramsar, een stad in het noorden van Iran. De mensen krijgen daar een achtergronddosis die kan oplopen tot wel 260 mSv per jaar: ruim honderdzestig keer meer dan in Nederland.

In Nederland krijg je gemiddeld 1,6 milliSievert (mSv) per jaar aan natuurlijke achtergrondstraling. In andere landen kan dat hoger of lager zijn. Voor de meeste mensen in Europa ligt de dosis tussen 2 en 5 mSv per jaar. In Finland is dat flink hoger: per jaar 7,5 mSv. De verschillen hebben te maken met de bodemgesteldheid, in Finland zit bijvoorbeeld veel graniet in de grond, en de afstand tot de zon. Ook je beroep of eventuele medische behandelingen en onderzoeken kunnen invloed hebben op de hoeveelheid straling die je oploopt. Een piloot, die vaak dichterbij de zon is, kan per jaar wel 5 mSv extra krijgen. Als je zelf met een trans-Atlantische vlucht meegaat, loop je ongeveer 0,05 mSv op. En een skileraar per seizoen wel 8 mSv. Op grotere hoogte is de atmosfeer boven een persoon dunner en heeft dus een minder beschermende werking. Bij het maken van een röntgenfoto krijg je ongeveer 0,1 mSv aan straling. Gemiddeld krijgt iedere Nederlander door vliegreizen en behandelingen of onderzoeken met radioactieve stoffen 1 mSv per jaar. Samen met de natuurlijke achtergrondstraling ontvangen we per persoon per jaar ongeveer 2,6 mSv aan straling.